ในชีวิตการทำงานของผมในสถาบันการเงินกว่า 40 ปี มีโอกาสได้สัมผัสกับลูกค้าระดับที่เรียกกันติดปากว่า เจ้าสัวหลายท่าน บางท่านเป็นผู้ก่อตั้งธุรกิจขนาดใหญ่ ระดับหลายหมื่นล้านบาท ทั้งๆ ที่ไม่เคยเรียนหนังสือ เขียนหนังสือภาษาไทยไม่เป็น ทำให้นึกสงสัยว่าอะไรเป็นสาเหตุหรือคุณสมบัติที่ทำให้ท่านเหล่านี้ประสบความสำเร็จ
จากการได้พบปะพูดคุยกับท่านเจ้าสัวหลายท่าน บางท่านถึงแก่กรรมไปแล้ว บางท่านยังมีชีวิตอยู่สามารถทำงานเล่นกีฬาเบาๆ ได้ แม้จะอยู่ในวัยเกินกว่า 80 ปีแล้ว ผมคิดว่าท่านเหล่านี้มีคุณสมบัติร่วมกันหลายประการ
ประการที่ 1 ทุกท่านเป็นคนอ่อนน้อมถ่อมตัว สุภาพอ่อนโยนกับคนอื่น ถ้าถามท่านว่าอะไรที่ทำให้ท่านสามารถสร้างความยิ่งใหญ่ในธุรกิจ คำตอบของท่านที่เหมือนกับประการแรก คือโชควาสนาหรือฟ้าประทานให้
อย่าเข้าใจผิดนะครับว่า ท่านเหล่านี้ร่ำรวยเพราะโชควาสนาฟ้าประทานอย่างที่ท่านบอก ความจริงความสำเร็จของคนนั้น ท่านว่าต้องถูกจังหวะเวลาด้วย จึงจะเกิดผล ไม่ได้หมายความว่าให้นั่งๆ นอนๆ รอโชคลาภ
นักธุรกิจท่านหนึ่งในธุรกิจชิ้นส่วนยานยนต์เล่าให้ฟังว่า สาเหตุที่ท่านเริ่มผลิตชิ้นส่วนยานยนต์จากเบาะรถจักรยานยนต์ เพราะมีสิงห์มอเตอร์ไซค์มาจอดรถหน้าร้านขายก๋วยเตี๋ยวของท่าน และคุยกันเรื่องเบาะรถท่านจึงเกิดความคิดที่จะตั้งโรงงานขึ้นมาผลิตเบาะรถจักรยานยนต์ขาย จนสามารถผลิตจำหน่ายให้ผู้ผลิตรถจักรยานยนต์ต่างชาติได้สำเร็จ ปูทางให้ขยายธุรกิจไปผลิตชิ้นส่วนอื่นๆ ทั้งรถจักรยานยนต์และรถยนต์ภายหลัง
เจ้าสัวอีกท่านหนึ่งเล่าให้ฟังว่าท่านเริ่มสร้างธุรกิจสิ่งทอจากการหาสินค้าไปเร่ขายในต่างประเทศ ทั้งๆ ที่ไม่รู้จักใครเลย ถูกปฏิเสธไม่สนใจชื่อ เป็นสิบๆ ราย จนรายสุดท้ายทดลองซื้อจากท่านเป็นจุดเริ่มของธุรกิจ
ตัวอย่างข้างต้นคือสาเหตุที่ผมคิดว่าความอ่อนน้อมถ่อมตัวเป็นคุณสมบัติประการแรกของคนที่จะเป็นเจ้าสัว เพราะทั้งสองท่านพูดตรงกันว่า ถ้าไม่เกิดเหตุที่ทำให้เกิดแรงบันดาลใจ ท่านคงไม่ยืนอยู่ในจุดที่เป็นในปัจจุบัน
ผมเคยค้านว่า ถึงไม่มีเหตุที่ทำให้ท่านคิดจะค้าขายที่เล่าให้ผมฟัง แต่ท่านคงจะแสวงหาโอกาสและจังหวะเวลาในการค้าขายจนได้
ท่านเลยเล่าเรื่องสามก๊กให้ฟังว่า จูกัดเหลียงหรือขงเบ้งนั้น ถึงจะเป็นคนเก่งระดับหยั่งรู้ดินฟ้ามหาสมุทร แต่เนื่องจากโชควาสนาไม่เข้าข้าง เพราะฟ้าลิขิตให้มหาราชวงศ์ฮั่นสิ้นวาสนาที่จะปกครองแผ่นดินต่อไป ความพยายามของขงเบ้งที่จะรวบรวมแผ่นดินจีนให้เป็นหนึ่งเดียว จึงไม่ประสบผลสำเร็จ แพ้ภัยตนเองจนตายในสนามรบเพราะร่างกายทรุดโทรม เนื่องจากทำงานหนักเกินกำลังที่จะขืนลิขิตฟ้า
พูดง่ายๆ คือ ท่านเหล่านี้ไม่หยิ่งผยองในความสำเร็จ แต่ยังเชื่อว่าความสำเร็จของท่านส่วนหนึ่งอยู่ที่โชคช่วยถูกจังหวะเวลา จริงหรือไม่จริงท่านลองคิดดูครับ
ประการที่ 2 คือท่านให้ความสำคัญของ “คน” เหนือสิ่งอื่นใด ท่านจะไม่เห็นคนเป็นทรัพยากรของธุรกิจเหมือนเครื่องจักรหรือเงิน แต่จะเห็นคนเป็นคน มีเลือดเนื้อและชีวิตจิตใจ มีครอบครัวต้องดูแล ท่านรู้จักลูกน้องทุกคนอย่างเข้าถึง รู้ว่าใครเป็นอย่างไร จุดแข็งและจุดอ่อนของแต่ละคนอยู่ตรงไหน และจะใช้คนให้เหมาะสมกับงานที่ฝรั่งเพิ่งเอามาสร้างเป็นทฤษฎีให้คนเรียนเรื่องใช้คนให้เหมาะกับงานเมื่อไม่นานมานี้
นอกจากรู้จัก “คน” ที่เป็นลูกน้องแล้วท่านยังรู้จักคนภายนอกที่ต้องติดต่อด้วยว่าใครเป็นคนอย่างไร โดยเฉพาะลูกค้าและบรรดาข้าราชการในหน่วยราชการที่เกี่ยวข้อง นายธนาคารและคนที่มีผลประโยชน์ร่วมเพื่อให้การดำเนินธุรกิจเป็นไปอย่างราบรื่น ไม่มีอุปสรรคขัดขวาง
ผมเคยถามว่าท่านทราบว่าคนคนนี้เป็นคนไม่ดี ทำไมท่านยังคบหาสมาคมอยู่ ท่านบอกว่าถ้าไม่คบหาสมาคมด้วยจะทราบได้อย่างไรว่าคน “ไม่ดี” เหล่านี้คิดอย่างไร และจะกระทบถึงธุรกิจของท่านอย่างใด เทคนิคอยู่ที่การขีดวงความคุ้นเคยคนแต่ละประเภทให้เหมาะสมต่างหาก ไม่ใช่การตัดการคบหาสมาคมด้วย
เหมือนที่ระบุไว้ในตำราพิชัยสงครามของซุนวูว่าต้องรู้เขารู้เราถึงจะรบชนะ
คุณสมบัติประการที่ 3 คือท่านเหล่านี้เป็นนักวิเคราะห์ตัวเลขและผลประกอบการโดยธรรมชาติ มีความสามารถในการวิเคราะห์ผลประกอบการทุกแง่ทุกมุม ไม่แพ้นักวิเคราะห์ที่จบมาจากมหาวิทยาลัยแม้ว่าวิธีการวิเคราะห์จะต่างกัน แต่ผลของการวิเคราะห์มักจะไม่ต่างกัน เพราะท่านอาศัยประสบการณ์เป็นพื้นฐานในการวิเคราะห์เหมือนกับสมมติฐานในการวิเคราะห์สมัยใหม่
ผมเคยเห็นผู้ใหญ่หลายท่านพกกระดาษแผ่นเล็กๆ ไว้ในกระเป๋าเสื้อ มีข้อมูลที่สำคัญของธุรกิจและแผนงานสำคัญในอนาคตครบถ้วน ไม่ต้องอาศัยรายงานที่มีรายละเอียดมากมายเหมือนรายงานจากคอมพิวเตอร์ แต่พอพูดสักพักจะรู้สึกได้ทันทีว่าท่านคิดตามและเข้าใจธุรกิจของท่านอย่างลึกซึ้งจากข้อมูลในกระดาษแผ่นน้อยนี้เท่านั้น
คุณสมบัติประการที่ 4 คือความเฉลียวฉลาด ผมรู้จักเจ้าสัวท่านหนึ่งในธุรกิจพลังงาน ท่านสามารถจำต้นทุนและราคาสินค้าสารพัดชนิดได้ทุกตัวโดยไม่ต้องดูรายงานที่เจ้าหน้าที่นำมาเสนอ สามารถตัดสินใจได้ทันทีว่าสินค้าตัวใดขายแล้วมีกำไร ตัวใดควรขายเพื่อลดสต็อก แม้ว่าจะขาดทุน แต่ทุกท่านจะไม่ยอมรับว่าเป็นคนฉลาด แต่จะถ่อมตัวว่าไม่ได้เก่งกว่าคนธรรมดาแต่ทำมากับมือจึงจำได้ จะจริงจะเท็จผมไม่ทราบไอคิวของท่าน แต่โดยส่วนตัวผมเชื่อว่าคนที่จะสร้างตัวได้ขนาดนี้จะต้องมีความเฉลียวฉลาดในตัวมากกว่าคนทั่วไป
คุณสมบัติประการสุดท้ายที่อยากพูดถึงการกล้ารับความเสี่ยงเมื่อจำเป็นและกล้ารับผลเสียหาย ตัดขาดทุนก่อนขยายตัว หรือกล้าได้กล้าเสีย
เจ้าสัวท่านหนึ่งบอกผมว่าหลักการทำธุรกิจของท่านคือธุรกิจใดของท่านถ้าเกิน 2 ปีแล้วยังไม่มีกำไรจะต้องรีบแก้ไขโดยด่วน ถ้าเกิน 3 ปี แล้วยังไม่มีกำไรต้องเตรียมทางหนีทีไล่ให้เสียหายน้อยที่สุด ถ้า 5 ปีแล้วยังไม่มีกำไรต้องปิดกิจการทิ้งตัดความเสียหายก่อนขยายตัว แม้จะต้องขาดทุนก็ต้องยอม
ท่านลองประเมินตัวเองดูครับว่า พอจะเป็นเจ้าสัวกับเขาได้ไหม?